Góp phần đánh giá sự đánh giá Kim Dung tại việt nam

Tại  Việt Nam, dường như hiếm có tác giả nước ngoài nào lại được sự quan tâm lâu dài của độc giả thuộc mọi thành phần trên khắp đất  nước như Kim Dung. Bất kì một tác gia nước ngoài nào, hoặc vĩ đại như Homère, Shakespeare, F.Dostoievski …, hoặc bình dân như Quỳnh Dao, Từ Trẫm Á ….  đều chỉ được tìm đọc trong một giới độc giả nhất định nào đó. Kim Dung thì khác hẳn. Người tìm đọc ông hầu như thuộc đủ mọi thành phần : từ người lao động bình dân, từ người tiểu thương thành thị cho đến giới tri thức khoa bảng. Trên thế giới, các bạn đọc đã lập hội “Kim Dung học ” tại Đài Loan, Hồng Kông, Mỹ , Pháp, Úc … Tại Trung Quốc, toàn bộ tác phẩm ông đã được in ấn lại một các nghiêm túc từ năm 1985 và đã được tái bản nhiều lần. Ông lại vinh dự được nhà nước Trung Quốc phong tặng học hàm giáo sư danh dự của Đại học Bắc kinh. Trên InterNet cũng đã có WebSite dành riêng cho Kim Dung, trong đó các bản dịch tiếng Việt tác phẩm của ông hầu như đã được các “fan” Kim Dung  type lại gần như đầy đủ !.

Tại miền Nam, trước 1975, Kim Dung đã nổi bật lên như một hiện tượng văn học kì lạ. Báo chí đua nhau in feuiletton các truyện đăng tải nhiều kì của ông  rồi xuất bản thành bộ. Truyện chưởng của Kim Dung thu hút đông đảo các tầng lớp độc giả và hầu như khuynh loát cả thị trường chữ nghĩa, báo chí ở miền Nam trong những năm 1965−1973. Truyện chưởng chen vào từng ngóc ngách của đời sống. Hiện tượng đó thường được lí giải là do điều kiện chiến tranh và tình hình xã hội tăm tối tại miền Nam thời bấy giờ đã khiến mọi người tìm đến với Kim Dung như một lối thoát cho chính mình, tìm đến một thế giới hoang đường để tạm lãng quên đi thời cuộc. Sau ngày đất nước giải phóng, Kim Dung cũng bắt đầu  xuất hiện trở lại thông qua một số bài nghiên cứu trên sách báo, mà hầu hết là bài xích và đả kích. Dần dà, khi điều kiện văn hoá − xã hội cho phép ta nhìn Kim Dung một cách khách quan và trung thực hơn thì số lượng khá đông đảo các ngòi bút tên tuổi từ Nam chí Bắc đã góp phần nghiên cứu đánh giá Kim Dung một cách nghiêm túc : từ đả kích dến tán đồng, từ ngợi khen đến chê bai. Tất cả đều có một điểm chung là giúp người ta tìm hiểu Kim Dung dưới nhiều bình diện, đánh giá Kim Dung dưới nhiều góc độ. Dầu đả kích hay tán đồng, dầu khen ngợi hay chê bai thì  một điều ai cũng phải nhận thấy : hiện tượng Kim Dung là một vấn đề không thể phủ nhận được.

Trước 1975, người ta thích đọc truyện Kim Dung. Thời gian về sau, người ta chỉ thích xem phim dựa theo truyện của ông và đọc các bài nghiên cứu về ông. Để góp phần rất nhỏ trong việc đánh giá sự đánh giá Kim Dung tại Việt Nam, tôi xin trình bày một vài nhận định của mình về hai nhà bình phẩm Kim Dung ( tạm gọi như thế ) tiêu biểu tại Việt Nam. Tại sao là hai người này mà không là những cây bút tên tuổi khác ? Lí do chọn lựa của tôi có lẽ chỉ dựa theo cảm tính mà thôi. Việc họ được nêu tên ở đây không có nghĩa là họ cao viễn hoặc hoằng đại hơn những nhà nghiên cứu khác không được nêu tên, mà chỉ đơn giản vì tôi đã tìm thấy nơi các bài viết của họ những ý tưởng quen thuộc, khơi dẫn giúp cho người đọc nhận ra một thông đạo từ sách võ hiệp tìm về cõi đạo Đông Phương và những cội nguồn tư tưởng khác.

Theo thiển ý của tôi, khi tìm hiểu tư tưởng một tác gia nào đó, điều quan trọng nhất không phải ở chỗ ta thống kê và tổng hợp được những khía cạnh, những vẫn đề nằm tản mạn trong tác phẩm của họ. Những cách tổng hợp theo kiểu xã hội học hoặc thư tịch học … không thể giúp ta đi vào chiều sâu tư tưởng của một tác gia lớn như Kim Dung. Nhà tư tưởng luôn luôn suy tư về một điều duy nhất. Cho nên dẫu ta có thống kê “tư tưởng ” họ thành một loạt danh sách dài các chủ đề một cách thật khoa học, nhìn bề ngoài tưởng chừng như phong phú lắm, thì thực chất đó vẫn là các mãng rời rạc và là lớp da hời hợt bên ngoài. Đó là những nhà nghiên cứu dừng ở mức độ đăng đường ( lên thềm ), những Chu Chỉ Nhược với võ công biến hoá phức tạp của Cửu Âm Chân Kinh nhưng lại thiếu phần nội lực ! Điều quan trọng là phải đập vỡ được xương và ăn được tuỷ. Chính cái tuỷ đó mới là dưỡng chất cho các nhận định thâm viễn hoằng đại. Mà không phải nhà nghiên cứu nào cũng có thể làm được việc này nếu không mang một tâm hồn thông tuệ, ứng hợp cơ duyên và có những đôi mắt “soi thủng cả tấm da trâu” của Dược Sơn Duy Nghiễm hoặc những “cặp mắt trong nghìn thu ” của Tô Đông Pha  . Chính những đôi mắt ấy mới nhìn ra được dòng ẩn lưu nằm xuyên suốt tất cả các tác phẩm của các thiên tài suốt dưới vòm trời kim cổ, mới thu nhiếp mọi vấn đề về một mối theo lẽ ” Nhất dĩ quán chi ” (dùng lẽ một để xuyên suốt tất cả ) của Khổng Tử. Đó là những nhà nghiên cứu nhập thất (đã vào sâu được trong nhà ) (như Hoài Thanh với cõi thơ tiền chiến Việt Nam, Nhượng Tống với Nam Hoa kinh, Bùi Giáng với truyện Kiều …).

Tôi chỉ là kẻ hậu sinh, may mắn có chút cơ duyên với chữ nghĩa và mê đọc Kim Dung, nên cũng tập tành cách đứng quanh quẩn ngoài sân trước ngôi nhà ông, chưa dám nói chi đến chuyện đăng đường.  Nhưng với một chút lòng thiên ái, tôi muốn để cập đến hai nhà bình phẩm bậc thầy về Kim Dung, mà theo tôi là đã thực sự nhập thất :   đó là Bùi Giáng và Đỗ Long Vân. Trong số các nhà nghiên cứu về Kim Dung mà tôi được đọc, thì họ là những nhà bình phẩm Kim Dung kiệt xuất mà cho đến ngày nay tôi vẫn còn giữ nguyên niềm kính mộ.

Nhà biên khảo Đỗ Long Vân đã được giới nghiên cứu biết đến từ lâu qua tác phẩm tuyệt hảo “Trương Vô Kị giữa chúng ta hay Hiện tượng Kim Dung ” ( nxb Trình bày , Sài gòn, 1968 ). Nhưng người đọc có thể ngạc nhiên khi nghe nhắc đến nhà thơ Bùi Giáng, vì ông nổi tiếng ở nhiều lĩnh vực nhưng lại không có một tác phẩm hoặc một bài viết hoàn chỉnh nào về Kim Dung cả. Những nhận định của Bùi Giáng về Kim Dung, về Ngọa Long Sinh  thường rất ngắn, chỉ vài trang thậm chí chỉ vài dòng, và nằm rải rác, tản mạn đâu đó ở những phần phụ lục của các cuốn sách biên khảo của ông về thi ca và tư tưởng. Các bậc chân nhân phương Đông thường không nói nhiều về những điều tâm đắc. Họ chỉ đơn giản nói dăm ba câu. Và dăm ba câu đó có khi trở thành nền tảng cho các học thuyết của hậu duệ đời sau. Manh Tử, Vương Dương Minh … có viết hàng vạn lời cũng chỉ nhằm để khoáng diễn thêm một vài câu nói cực kì đơn sơ của Khổng Tử. Sáu trăm quyển kinh Đại Phẩm Bát Nhã chỉ là những lời chú giải cho một chữ Không (sunyata) trong tư tưởng Phật Giáo Đại Thừa. Nhiều khi muốn tìm hiểu tư tưởng các triết gia Đông Phương, người ta lại thường phải tìm hiểu chúng qua các thứ không chính thống như thư từ, những lời tựa lời bạt mà họ viết cho các tác phẩm của bạn bè. Cũng thế, những nhận định rải rác của Bùi Giáng lắm khi lại nêu lên được những vấn đề trầm trọng trong tư tưởng Kim Dung .

Một chú tiểu Trương Quân Bảo trong Ỷ thiên Đồ long kí chỉ cần dùng những ngọn quyền nhập môn sơ đẳng của phái Thiếu Lâm cũng đủ đánh bại tay kiếm khách tuyệt đại Côn Luân Tam Thánh Hà Túc Đạo, một điều mà các bậc đại sư cao thủ của La Hán Đường không làm nỗi ! Đó chính là trường hợp của Bùi Giáng. Nơi khách võ lâm, điều đó có được là nhờ ở nội lực cùng cực cao thâm của huyền môn chính tông tâm pháp. Còn ở nhà thơ, nhà biên khảo là nhờ ở cỗi nguồn trường mộng ở nội tâm  . Những trang viết lai rai của Bùi Giáng về Kim Dung nằm trong mạch ngầm thăm thẳm của tư tưởng Đông Phương. Ông cũng đã từng dịch một phần nhỏ cuốn Kim Kiếm Điêu Linh của Ngoạ Long Sinh. Bùi Giáng có một cái nhìn rất lạ về tác phẩm Kim Dung nói riêng và sách võ hiệp nói chung. Tôi xin trích một vài nhận định của ông :

“Đọc truyện vũ hiệp là một trong những phép tu dưỡng kí ức và khơi dẫn nguồn vui ẩn mật trong mình. Đọc theo lối hồn nhiên, hoặc vừa đọc vừa suy gẫm. Chưởng lực, kiếm thế , nội kình phát ra có thể là tinh thể của tinh thần phát hiện. 

Riêng đối với bạn thi sĩ, sách vũ hiệp có thể giúp bạn làm thơ lai láng một  cách không ngờ. Điều đó không có chi lạ : ban sơ vũ học ,văn học, thi nhạc cùng phát khởi tại một cỗi nguồn :  uyên nguyên của tinh thần xuất phóng.”  

 “Hình như ông Kim Dung lúc trực tiếp đưa ý kiến của mình đối với sách về sách vũ hiệp, ông có ý để lẫn bóng phần hoằng viễn trong sách ông, cũng như sách vũ hiệp nói chung. Đó lại  là một dịp khiến  ta suy gẫm lại phép lập ngôn “hình nhi hạ” của Nguyễn Du với  nàng Kiều”  

“Những kiệt tác của Ngọa Long Sinh đi song song với Kim Dung và Gia Cát Thanh Vân − thực hiện một cuộc chuyển biến dị thường trong lịch sử văn học tư tưởng Trung Hoa.” 

Nhận định về Thiên Long Bát Bộ, ông nói :

“Để ba người [ tức Tiêu Phong, Đoàn Dự, Hư Trúc ] kết nghĩa anh em, Kim Dung đã xây dựng tác phẩm trong mối tư lường sâu xa về Tồn thể  uyên nguyên.” 

Khác với phong cách hí ngữ lộng ngôn ỡm ờ của Bùi Giáng, Đỗ Long Vân là nhà nghiên cứu Kim Dung một cách nghiêm túc bằng văn phong rất mực tài hoa. Theo chỗ tôi được biết thì Đỗ Long Vân không đọc được nguyên tác,  mà chỉ đọc Kim Dung qua bản dịch. Mà đã là bản dịch thì không thể  nào chuyển tải trọn ven được nội dung thâm sâu của nguyên tác, cho dẫu là của một dịch giả tài ba. Thế nhưng những bản dịch không làm ảnh hưởng gì đến tư tưởng thâm viễn của ông. Đúng như ông Bùi Giáng nhận định :

“Ông Đỗ Long Vân nhận định thâm viễn khoảng vắng lặng vô ngôn trong sách  vũ hiệp…. Những khuyết điểm của bản dịch không làm trở ngại Đỗ Long Vân. Vì những kẻ tư tưởng chân thành, vốn thường nhận ra rất mau những gì gọi  là ” ý tại ngôn ngoại ” − hoặc ” huyền ngoại  chi âm” − hoặc ” ngôn tại thử  nhi ý tại bỉ.”  

Một cung bậc vang lên và tâm hồn kẻ tài hoa mở ra đón nhận rất nhanh những dư hưởng đồng điệu. Những nhận định của Đỗ Long Vân về nội lực, về nguyên lí võ học, về võ học và cơ cấu luận … đều bắt nguồn từ cái nhìn sâu thẳm vào tinh thể tinh yếu của vấn đề, và gợi cho người đọc rất nhiều dư hưởng mênh mông khác vọng về từ các  kiệt tác kim cổ Đông Tây. Những trang viết trầm ổn túc mục của ông về sách võ hiệp đã đặt tư tưởng Kim Dung vào giưã ngã ba Tam Giáo của Đông Phương để mở ra được cuộc hội thoại chân chính với Tây Phương. 

Đỗ Long Vân vốn là người thâm cứu văn học Tây Phương, được đào tạo tại Pháp, nhưng tâm hồn ông lại hoà điệu và rất gần gũi với suối nguồn Đông Phương Sơ Thủy, nên dễ dàng thể hội phần tinh tuý hoằng viễn trong tư tưởng Kim Dung bằng những suy niệm chân thành. Ông là kẻ tài hoa bạc mệnh với một số phận vô cùng cay đắng. Ông đã nằm xuống, lặng lẽ và vô danh như tất cả những gì thực sự vĩ đại trong cuộc đời này, nhưng tác phẩm Trương Vô Kị giữa chúng ta của ông sẽ mãi mãi sừng sững như ngọn Hy Mã Lạp Sơn trong làng sách nghiên cứu Kim Dung tại Việt Nam, mặc dù hiện nay ngọn núi hùng vĩ kia còn đang nằm ẩn khuất sau quá nhiều lớp mây mù. Và với một chút chủ quan, tôi cho rằng nó sẽ là kim chỉ nam trong mai sau cho những người nào muốn nghiên cứu tư tưởng Kim Dung trong mối tương quan với mạch ngầm nội tại của tư tưởng Đông phương.

Chúng ta cùng thử nghe Bùi Giáng nói về Đỗ Long Vân, để cho một tài năng lớn nhận định về một tài năng lớn :

” Cuốn sách ông bàn về Kim Dung nằm trong vùng tư tưởng thâm viễn như cuốn Nho giáo của Trần Trọng Kim, Chẳng những giúp người Việt Nam hiểu tư tưởng lớn của thiên tài Trung Hoa, mà còn khiến người Trung Hoa người Đông Phương Tây Phương nói chung ngày sau sực tỉnh. Tầm quan trọng của cuốn sách kia quả  thật rộng rãi không cùng.

Tôi có thể đưa ra vài nhận định khác ông ở đôi chi tiết. Nhưng không cần. Điều cốt yếu ông đã nói xong, và những dư vang vô số sẽ toả khắp mọi chốn. Và sẽ còn khiến người ta thể hội cái mạch thẳm trong những tác phẩm của những thiên tài xưa nay, bất luận là Đông Phưng hay Tây Phương.

Sách tôi bị cháy hết , nhưng tôi sẽ tìm riêng cuốn Trương Vô Kị giữa chúng ta  để đọc lại ” .   

Những lời trên phải chăng đã nói được rất nhiều  ? Và bài viết nhỏ này xin được xem như một nén tâm hương thắp lên để tưởng nhớ hai nhà bình phẩm Kim Dung kiệt xuất.