Phương Cố Hương

Tặng bè bạn Tam Kỳ

Có lẽ suốt đời ta vẫn vậy

Ở một nơi nào để nhớ một nơi

(Vũ Hữu Định)

Nhà thơ Vũ Hữu Định ắt hẳn đã suốt một đời lang bạt kỳ hồ mới viết nên được hai câu thơ hay đến thế ấy. Ở một nơi này để mãi mãi nhớ đến một nơi khác. Suốt một đời. Chỉ để nghe “Tiếng cười Do Thái thiết tha tìm về” (Ninh Chữ). Lắm khi đâu cần phải trôi nổi khắp mọi nẻo sông hồ mới thực sự là người lang bạt. Có người trở thành một kẻ lang thang, một wanderer ngay giữa lòng Đất Mẹ. Quê hương khuất bóng hoàng hôn. Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai [1]. Quê hương ngay đây nhưng vẫn mãi mãi “khuất bóng hoàng hôn” trong tâm tưởng. Suốt một đời cứ hoài vọng mãi về những bến xa xôi, để lòng kẻ tha hương cứ ngậm ngùi những khi một mình nghiêng chén rượu trong nỗi sầu cô lữ. “Khuynh bôi kinh lữ mộng, hồi thủ sầu hương tâm” (Nghiêng chén hoang mang lữ mộng, ngoảnh đầu nặng trĩu lòng quê)[2]. Ơi những phương cố hương, ơi những lời cố quận! Hồn du tử luôn bị ám ảnh trong từng trận chiêm bao lãng đãng. Nơi ngàn trùng xa vắng ấy có bước chân ai về theo tiếng hát lênh đênh, để mang nỗi buồn mênh mang bao trùm lên phố thị?

Phố thị ngày đó buồn lắm, phải không? Báo chí về muộn. Sách vở thiếu thốn. Họa hoằn mới có cái gọi là “sinh hoạt văn hóa”. Những quán cà fê vẫn là nơi chúng mình thường lui tới sau giờ tan học, để tập làm người lớn. Dăm cậu học trò có được bài thơ đăng báo là đã thành hiện tượng. Tỉnh lẻ về đêm lại càng buồn, nhất là vào những đêm mưa. Tiếng mưa rơi trên mái tôn sao nghe buồn thế. Như một điệu nhạc buồn riêng biệt chốn quê xưa. Nó thay cho tiếng côn trùng rĩ rích hằng đêm nơi thôn dã. Điệu nhạc buồn đó khiến không gian như trở nên bao la hơn và lòng người thêm man mác. Cho nên có những cô bạn gái đã vội lấy chồng sớm để trốn đi nỗi buồn thời con gái.

Tỉnh lẻ đêm buồn! Đó là một bản nhạc mà chúng mình đã từng nghe từ khi còn chưa bước vào ngưỡng cửa cấp II. Ngày xưa khi mới lớn, để chứng minh chúng mình là những người “có học”, là “có văn hóa” chúng mình đã nhạo báng, xem thường những cái loại nhạc mà chúng mình cho là rẻ tiền, là “cải lương”, là “sến” đó. Chúng mình luôn “lên gân” để cố gắng vói đến những loại “triết lý cao siêu” khắp cõi Đông Tây, như anh học trò nghèo kiết xác ngồi trước mặt người yêu, luôn bi bô mọi thứ về thơ ca tư tưởng, chỉ nhằm để che dấu cái áo đã sờn vai! Phải hát nhạc “bác học” để tự đặt mình cao hơn những “Chuyến tàu hoàng hôn”, “Những đồi hoa sim” hay “Đêm buồn tỉnh lẻ”, ít ra là trong mắt nhìn của các cô bạn gái cùng trang lứa. Cái thời vụng dại ngớ ngẫn ấy mới đáng yêu làm sao. Nhưng khi lớn lên, có điều kiện để lục lọi nhiều cội nguồn tư tưởng, tiếp cận với đủ thứ “văn chương bác học” đông tây, sao chúng mình vẫn nghe cái đề nhạc rẽ tiền đó lại nói đúng đến “nỗi buồn tỉnh lẻ” ngày xưa đến vậy?

Con đường đất dẫn lên phủ cũ ở khu nam, nơi chúng mình thường bắt bọ rầy vào mùa hè, về sau đã được thay bằng con đường nhựa lớn; nhưng mỗi khi đi qua chúng mình vẫn thường nhìn nhau để nhắc nhở đến mùi phân bò hun khói. Phân bò được đốt lên, khói bay phủ kín hàng dương liễu để dụ bọ rầy bay đến. Những sáng sớm khi sương mai chưa tan, khói quyện rất lâu trên cây lá. Đẹp quá phải không? Tại sao phải là “yên ba giang thượng”, phải là “khói sóng trên sông” mới là thơ mộng văn chương, mới đáng bàn đến? Làn khói chiều lãng đãng trên sông trong bóng chiều hôm có gì đẹp hơn, đáng nói hơn làn khói hun phân bò trong sương sớm?

Nhớ vô cùng những đêm mưa đông lạnh giá, chúng mình ngồi uống rượu trong những “quán cóc liêu xiêu”. Không có thơ nhưng lòng vẫn mộng, vẫn nghe hồn ngọt ấm lâng lâng. Ở Sài Gòn quanh năm ánh nắng, nên nhớ thương hoài một cơn gió mùa đông. Con phố nhỏ bình yên ngày xưa có còn lưu hình bóng ai kia của bao năm trước? “Em tan trường về, đường mưa nho nhỏ …” (Phạm Thiên Thư). Những tà áo trắng bay, những chiếc cặp xinh xinh với chiếc áo len màu đỏ đã mang đi mất tuổi thơ của bao cậu học trò tỉnh lẻ. “Vậy đó bỗng nhiên mà họ lớn, tuổi hai mươi đến có ai ngờ, một hôm trận gió tình yêu lại, đứng ngẩn trông vời áo tiểu thư” (Huy Cận). Những cánh sưa vàng có còn rơi rụng ven sông để nhuộm thắm cả một phương trời ngày cũ? “Em hóa thân thành hoa sưa vàng, bay giữa hồn tôi chiều mênh mang …”.

Đã bao lần chúng mình ngồi co ro bên nhau quanh ly rượu, trong khi ngoài kia trời vẫn đổ mưa, như để giữ lâu hơn cơn lũ đang nhận chìm những đường phố của thị xã trong màu trắng đục của con nước từ nguồn cao đổ xuống. Đứa đọc thơ, đứa ngồi hát, đứa chơi đàn. “Em như hoa cúc rất vàng, chiều xưa rụng dưới riếng đàn Guitare…”. Có đứa cứ cặm cụi trổ tài nấu bếp để phục vụ những món đưa cay trong tiếng hát tiếng đàn! Buổi tối cùng nhau lội nước để đi ăn một tô bún bò đêm ngon tuyệt trần. Cuộc sống mới bình dị làm sao khi được sống trong vòng tay thân yêu của bè bạn.

Quên sao được những buổi chiều chúng mình chở nhau về ngoại ô để tìm ăn bánh bèo và mì Quảng. Có đứa ưa khôi hài, đã trêu cô chủ quán xinh xinh: ”Tại răng cô lại để chữ ‘mì Quảng’, tui nghĩ chỉ cần một chữ ‘mì’ là đủ rồi, vì đây là xứ Quảng của mình mà? Chỉ ở nơi mô không phải xứ Quảng thì để ‘mì Quảng’ mới đúng chớ”. Cô chủ quán cũng chẳng vừa: “Em để chữ ‘mì Quảng’ ngoài bảng để khách khỏi lộn với … mì tôm!”. Cả bọn cười ầm lên sau một ly rượu đưa cay. Chén bánh bèo bình dân với que xỉa bằng tre vẫn thơm ngon hơn bất kỳ món ăn sang trọng nào. Cái đứa ưa đùa bỡn đó lại là đứa phải rời con phố nhỏ để đi xa, bỏ lại sau lưng bao nhiêu là kỷ niệm. “…Tôi đi trong bóng nắng phai tàn, nghe thương sao là những cung đàn…..Tạm biệt một thời dấu yêu, còn đâu nữa phố vui từng chiều….” Tiếng ca của người em bay vút cao theo tiếng Guitare. “… Xin cám ơn ngày tháng có em, đã cho tôi kỷ niệm không quên, ru tôi vào mộng đời hoa nắng…”. Ngày chia tay, chúng mình tụ tập cả ở sân ga, sau nhiều đêm cùng nhau nhận chìm nỗi sầu xa cách trong chén rượu cay, trong tiếng đàn tiếng hát. Sân ga với “chuyến tàu hoàng hôn” ngày đó như muốn tô đậm thêm  nỗi buồn tỉnh lẻ . “Xe lăn trong mơ khuất ra xồi biết đâu tìm, mưa bay giăng giăng sắt se lòng ướt vai mềm …”[3]. Vai mềm và lòng buồn rười rượi. Có gì thiết tha hơn những lời tha thiết đó? Biết đâu tìm, biết đâu tìm …? Vâng, biết phải tìm đâu khi mà cuộc đời chúng mình luôn là những “chuyến tàu hoàng hôn” đi về những phương trời lữ thứ?

Ngày mai và ngày mai sau nữa, cuộc đời chúng mình sẽ còn bao nhiêu cuộc chia ly, và trong nhân gian sẽ có thêm bao nhiêu tấm lòng hoài vọng? ”.. Rồi chiều nao có ai về thăm con phố xưa, nhắn tôi giùm đôi câu nắng nắng mưa”. Có ai nhắn giúp cho không, một đôi lời mưa nắng? Ơi con phố cũ, ơi những ngày mưa nắng xa xưa! Ơi phương cố hương! Ơi lời cố quận! “Diễu diễu hề dư hoài, vọng mỹ nhân hề thiên nhất phương” (Dằng dặc lòng nhớ xa xôi, bóng ai khuất nẻo cuối trời xa xăm – Tô Đông Pha). Vọng mỹ nhân hề thiên nhất phương! Trời một phương! Trời một phương! Hỡi những kẻ du tử lang thang, hãy để lòng bay cao lên nữa để tìm gặp lại những phương trời mộng cũ trong sương khói với chiêm bao!

Sài Gòn, 2004

[1] Tản Đà dịch thơ Thôi Hiệu

[2] Những câu thơ trích không có chua xuất xứ là những câu thơ, hoặc ca từ trong các ca khúc của người viết

[3] Lời hát trong bài “Chuyến tàu hoàng hôn”